Afya mwaka 2023: Kupandikizwa kwa jicho la kwanza na kupatikana kwa chanjo ya pili ya malaria
Chanzo cha picha, University of Oxford
- Author, Swami Natarajan
- Nafasi, BBC News
Ufanisi mkubwa wa utafiti umefikiwa katika nyanja ya afya 2023. Mwaka unapokaribia kukamilika, tunaangazia baadhi ya hatua muhimu zilizopigwa.
Chanjo ya pili ya Malaria
Baada ya zaidi ya karne moja ya juhudi za kisayansi, hatimaye dunia ilipata chanjo ya bei nafuu dhidi ya malaria.
Chanjo hiyo imetengenezwa na Chuo Kikuu cha Oxford na ni chanjo ya pili ya malaria kutengenezwa.
Inakuja miaka miwili baada ya chanjo ya kwanza inayofahamika kama RTS,S kutengenezwa na GlaxoSmithKline (GSK).
Shirika la Afya Duniani(WHO) lilisema ufanisi wa chanjo hizo mbili "unafanana sana" na hakuna ushahidi kwamba moja ilikuwa bora kuliko nyingine.
Hata hivyo, tofauti kuu ni uwezo wa kutengeneza chanjo ya Chuo Kikuu cha Oxford - inayoitwa R21 - kwa kiwango fulani.
Mtengenezaji mkubwa zaidi wa chanjo duniani - Taasisi ya Serum ya India - tayari imeratibiwa kutengeneza zaidi ya dozi milioni 100 kwa mwaka na inapanga kuongeza hadi dozi milioni 200 kwa mwaka.
Chanzo cha picha, Getty Images
Chanjo ya kwanza ya malaria RTS,S iliidhinishwa na WHO mnamo Oktoba 2021
Kufikia sasa, kuna dozi milioni 18 pekee za RTS,S.
WHO ilisema chanjo hiyo mpya ya R21 itakuwa "chombo muhimu zaidi". Kila dozi inagharimu $2-4 na dozi nne zinahitajika kwa kila mtu. Hiyo ni karibu nusu ya bei ya RTS,S.
Chanjo hizo mbili zinatumia teknolojia zinazofanana na zinalenga hatua sawa ya mzunguko wa maisha wa vimelea vya malaria.
Hata hivyo, chanjo mpya zaidi ni rahisi kutengeneza kwani inahitaji kipimo kidogo na hutumia kiambatanisho rahisi (kemikali iliyotolewa kwenye chanjo ambayo husukuma mfumo wa kinga kufanya kazi).
Miongoni mwa magonjwa yanayoenezwa na mbu, malaria ndiyo inayoua zaidi na asilimia 95 ya kesi zinapatikana barani Afrika.
Mnamo mwaka wa 2021, kulikuwa na kesi milioni 247 za malaria na watu 619,000 walikufa, wengi wao wakiwa watoto chini ya umri wa miaka mitano.
Upandikizaji wa kwanza wa jicho
Aaron James, mfanyakazi wa shirika la umeme nchini Marekani, alipoteza sehemu kubwa ya uso wake ilipogusa kwa bahati mbaya waya wa kusafirisha umeme moja kwa moja mwaka 2021.
Mwezi Mei 2023, alifanyiwa upandikizaji wa nadra wa sehemu ya uso pamoja na upandikizaji wa jicho, ambao ulihusisha zaidi ya wataalamu 140 wa afya.
Chanzo cha picha, Reuters
Aaron James (kushoto) huenda asione tena licha ya mchakato huo wa tiba ya hali ya juu
Madaktari wa upasuaji katika NYU Langone Health mjini New York, ambao walifanya upasuaji huo mgumu, walitoa maelezo kuhusiana na hali yake mwezi Novemba.
Walisema Bw James, 46, alikuwa akipata nafuu baada ya kupandikizwa mara mbili, na jicho lililotolewa lilionekana kuwa sawa. Jicho lake la kulia bado linafanya kazi.
Madaktari wanasema upasuaji wa James unawapa wanasayansi nafasi ambayo hawajawahi kushuhudia - jinsi jicho la mwanadamu linavyoweza kupona.
Pia walisema kulikuwa na mtiririko wa damu moja kwa moja kwenye retina - sehemu ya jicho ambayo hutuma picha kwenye ubongo.
Ingawa hakuna uhakika kwamba Bw James atapata tena uwezo wa kuona kupitia jicho lake jipya, madaktari pia hawajakata tamaa juu ya uwezekano huo.
Uso na jicho lililotolewa lilitoka kwa mfadhili mmoja wa kiume aliye katika miaka yake ya 30.
Wakati wa upasuaji, madaktari walidunga chembe za shina za watu wazima kutoka kwa uboho wa wafadhili kwenye neva ya macho ili kuhimiza ukarabati wake.
Baada ya ajali hiyo, Bwana James alilazimika kuondolewa jicho lake la kushoto kwa sababu ya maumivu na amefanyiwa upasuaji mara nyingi, ukiwemo wa mkono wa bandia.
Yeye ni mtu wa 19 nchini Marekani kufanyiwa upandikizaji wa uso.
Afya ya moyo ilipimwa na AI
Zana mpya ya akili-Bandia (AI) hufichua kwa kiasi gani unywaji pombe, sigara, lishe duni na kutofanya mazoezi huzeesha moyo wa mtu kabla ya wakati wake.
Lengo ni kutafuta njia za kupunguza kuzeeka kwa moyo, ili kupunguza hatari za magonjwa mengi yanayohusiana na umri kama vile kiharusi na ugonjwa wa moyo.
Chanzo cha picha, BBC News
Mfumo huo ulitengenezwa na timu inayoongozwa na Prof Declan O'Regan, wa Taasisi ya Sayansi ya Tiba ya Baraza la Utafiti wa Kimatibabu (MRC) London London (LMS).
"Tunapotazama uso wa mtu, tunakuwa wastadi wa kuhukumu ikiwa anaonekana mchanga au mzee kwa umri wake - viungo vyetu ni sawa," anasema Prof Declan O'Regan, mwanasayansi mkuu.
Kuna njia nyingi za kupima afya ya moyo, ikiwa ni pamoja na scan, electrocardiogram (ECGs) na shinikizo la damu - lakini hizi hutoa picha ya jinsi mambo yalivyo sasa na zinaweza kutofautiana siku hadi siku au mwezi hadi mwezi.
Uchambuzi wa AI unaonyesha mikwaruzo na mikwaruzo iliyokusanywa na moyo maishani, asema Prof O'Regan.
Mchakato huo unahusisha kuwa na picha ya sumaku ya resonance (MRI) ya moyo baada ya mazoezi.
Kwa sababu dalili za mapema za kuzeeka mapema zinaweza kuwa za hila, hata wataalamu wa magonjwa ya moyo hawawezi kuzigundua.
Lakini chombo cha AI kinaweza kwani kimelishwa pia picha za watu 40,000 wa afya tofauti ya moyo pamoja na matokeo ya afya zao.
Mfumo huu huchanganua mamia ya maelezo madogo katika mwendo wa 3D wa skanati ya MRI na kuyalinganisha na yale ya watu 5,000 wa rika tofauti ambao wameongoza maisha ya afya.
"Hatujui kama kuzeeka mapema kwa moyo kunatokana na jeni zako na unazaliwa kuwa na moyo mkubwa au inategemea zaidi mtindo wako wa maisha," Prof O'Regan asema.
"Jeni zinaweza kutusaidia kupunguza au kupunguza kuzeeka na vipimo hivi vinaweza pia kusaidia kutathmini matibabu mapya, ili kuona athari inayotokana na uharibifu."
Goti la bandia lililochapishwa kwa 3D
Wanasayansi wameunda kipandikizi kilichochapishwa cha 3D ili kuwasaidia wagonjwa wanaougua osteoarthritis kwenye goti zao.
Osteotomy iliyoundwa, utaratibu wa upasuaji ambapo mfupa hukatwa au kuunganishwa tena, imeundwa ili kuhifadhi kiungo kilichopo cha goti cha mtu.
Iliyoundwa na wanasayansi wa Chuo Kikuu cha Bath, mbinu hiyo inalenga kufanya shughuli za haraka na salama zaidi.
Chanzo cha picha, University of Bath
Kipandikizi huhifadhi kiungo kilichopo na kinaweza kutumika katika hatua ya awali ya ugonjwa wa yabisi, kabla ya uingizwaji wa goti unahitajika
Sahani za 3D high-tibial osteotomy (HTO) hutumiwa kurekebisha goti la mgonjwa, na kuifanya kuwa dhabiti zaidi, vizuri na iweze kubeba uzito zaidi kuliko sahani za kawaida zilizopo.
Ili kupanga ni kiasi gani cha kusahihisha mgonjwa anahitaji, madaktari huchukua X-ray na CT scan ya mfupa wao wa shin.
Sahani ya uimarishaji ya mwongozo wa upasuaji hutengenezwa kwa kutumia kichapishi cha 3D.
Hii basi imefungwa kwa muda kwa tibia ya mgonjwa, moja ya mifupa miwili ambayo inajumuisha mguu, kwa kutumia pini.
Pini hizo basi hutolewa na zingine mbili huingizwa, na kuunda kabari katika mfupa ili kurekebisha usawa wake.
Kifaa hiki cha kuleta utulivu huwekwa juu, ikiruhusu uundaji wa dijiti kuwa ukweli wa upasuaji.
Baada ya jaribio la awali la usalama na wagonjwa hao watano, wengine 50 sasa wanaajiriwa kote kwa Kiingereza na Wales ili kushiriki katika jaribio la kulinganisha uingizwaji wa goti bandia kupitia mbinu hii.
Mnyoo apatikana kwenye ubongo
Vimelea hivyo - ambavyo kwa kawaida hupatikana katika chatu – huenda vingekuwepo kwa miezi miwili, wanasayansi wanasema. wanasayansi wanasema mnyoo wa sm8 umepatikana hai katika ubongo wa mwanamke wa Australia, ikiwa ni mara ya kwanza duniani.
Myoo huo ulivutwa kutoka kwa sehemu ya mbele ya ubongo wa mgonjwa iliyoharibiwa wakati wa upasuaji huko Canberra mwaka jana.
Chanzo cha picha, Australian National University
Madaktari walipigwa na butwaa walipomkuta mdudu huyo akiwa hai
"Kusema kweli haikuwa vile tulivyotarajia. Kila mtu alishtuka," alisema daktari wa upasuaji Dkt Hari Priya Bandi.
Mwanamke huyo mwenye umri wa miaka 64, alikuwa na dalili kama maumivu ya tumbo, kikohozi na jasho la usiku, ambalo lilibadilika na kuwa kusahau na udhaifu.
Madaktari walisema kuwa vimelea hivyo vyekundu vingeweza kuwa hai katika ubongo wake kwa hadi miezi miwili.
Lakini sababu ya hali yake ilifichuliwa tu na kisu cha Dkt Bandi wakati wa uchunguzi wa kiafya mnamo Juni 2022.
Kesi yake inaaminika kuwa tukio la kwanza la uvamizi na maendeleo ya mabuu katika ubongo wa binadamu, watafiti walisema katika jarida la Emerging Infectious Diseases ambalo liliripoti kisa hicho.
Watafiti wanaonya kisa hicho kinaangazia ongezeko la hatari ya magonjwa na maambukizo kupitishwa kutoka kwa wanyama kwenda kwa watu.
